تعریف خوراک دام، طیور، آبزیان و افزودنی‌های خوراک

در این مقاله قصد داریم شما را با انواع خوراک دام، طیور و آبزیان آشنا کنیم. 

در تمامی مقاله منظور از دام گله‌های طیوری, دامی و آبزیان است. 

ماده مواد تشکیل دهنده خوراک دام، طیور و آبزیان چیست؟
گروه‌های افزودنی خوراک چیست؟
مواد بهبود دهنده شرایط بهداشتی شامل چه چیرهایی است؟

خوراک دام:

عبارت است از هر ماده یا محصول با منشاء دامی و یا گیاهی در حالت طبیعی خود و یا پس از انجام فرآوری کامل یا نسبی یا بدون فرآوری، بصورت تازه یا محافظت شده، از جمله افزودنی‌ها، یا مواد آلی یا غیر آلی که به تنهایی یا مخلوط، به دام خورانده میشود. 

ماده مواد (تشکیل دهنده خوراک دام، طیور و آبزیان):

ماده مواد یا فرآورده های با منشاء گیاهی و یا داامی که به شکل طبیعی یا صنعتی، تازه یا محافظت شده، مواد آلی و یا غیر آلی، با بدون افزودنی‌ها بصورت مستقیم یا فرآوری شده برای تهیه خوراک ترکیبی و با هدف تامین نیازهای تغیه‌ای دام به دام خورانده شده یا به بعنوان حامل برای تولید پیش مخلوط‌ها استفاده می‌گردد.

خوراک ترکیبی:

مخلوطی از حداقل دو ماده تشکیل دهنده خوراک دام که می‌تواند حاوی افزودنی خوراک دام یا فاقد آن باشد و به شکل خوراک کامل و یا خوراک تکمیلی به دام خورانده می‌شود. 

خوراک کامل دام، طیور آبزیان:

نوعی خوراک ترکیبی بصورت جیره کامل و متوازن و با فرمول مشخص بدون اضافه کردن هر ماده دیگر به استثنای آب که به میزان کافی قادر به تامین نیازهای نگهداری و یا بهبود عملکرد تولیدی دام هدف می‌باشد.

خوراک تکمیلی مکمل:

 نوعی خوراک ترکیبی حاوی مقادیر بالایی از برخی مواد که بعلت ترکیبش فقط درصورت ترکیب با سایر مواد خوراکی، می‌تواند برای جیره روزانه کافی باشد. و برای بهبود تعادل خوراک دام و یا عملکرد دام به کار می‌رود. پیش مخلوط‌های ویتامینه و معدنی و انواع کنسانتره‌ها نوعی خوراک تکمیلی هستند. 

افزودنی خوراک دام، طیور و آبزیان:

برای مشاهده افزودنی‌های خوراک دام، طیور و آبزیان نیکان رشد نویان به صحفه محصولات بروید. 

مواد میکرو ارگانیسم‌ها یا فرآورده‌هایی بجز مواد تشسکیل دهنده خوراک و پیش مخلوط‌ها با یا بدون ارزش غذایی هستند که بصورت هدفمند و به منظور بهبود  کیفیت خوراک دام، بهبود کیفیت غذاهایی با منشاء دامی، بهبود عملکرد و حفظ سلامتی دام، حفظ و بهبود شرایط محیط زیست به خوراک دام افزوده می‌گردد. یک افزودنی خوراک دام دارای یک یا چند کارکرد زیر است:

1. تاثر مطلوب بر ویژگی‌های خوراک دام
2. تاثیر مطلوب بر ویژگی‌های محصولات دامی
3. تاثییر مطلوب بر رنگ ماهی‌ها و پرندگان زینتی
4. تامین نیازهای تغیه‌ای دام
5. تاثیر مطلوب بر پیامدهای زیست محیطی ناشی از تولیدات دامی
6. تاثییر مطلوب بر تولیدات دامی، عملکرد یا رفاه دام بویژه با اثر بر فلور گوارشی یا هضم مواد خوراکی
7. تاثییر کوکسیدیوستاتیک یا هیزتومونستاتیک 
8. بغیر از کوکسیدیوستات‌ها یا هیزتومونستات‌ها سایر آنتی بیوتیک‌ها نباید بعنوان افزودنی خوراک دام مجوز بگیرند. 

افزودنی خوراک دام نباید :

1. اثر نامطلوب بر سلامت انسان، دام و محیط زیست داشته باشد
2. به شکلی ارائه شود که باعث گمراه شدن مصرف کنند گردد.
3. با اختلال در ویژگی‌های متمایز کننده محصولات دامی به مصرف کننده دامی ضرر برساند یا او را گمراه نماید.

رده بندی افزودنی خوراکی‌های دام:

• هر افزودنی خوراک دام بر اساس عملکرد و ویژگ‌ها در یک یا چند رده زیر قرار می‌گیرد. 

افزودنی‌های تکنولوژزیک:

• هر ماده که با یک هدف تکنولوژیک(تاثیر بر کیفیت و بهبود خوراک یا فناوری تولید آن) به خوراک دام افزوده شود. 

افزودنی‌های حسی:

• هر ماده ای که برای بهبود یا تغییر ویژگی‌های حسی (ارگانولپتیک) خوراک دام یا ویژگی‌های ظاهری تولیدات دامی از جمله مواد غذایی با منشاء دامی به خوراک دام افزوده شود.

افزودنی‌های مغذی: 

• هر ماده‌ای که برای تامین یک هدف تغذیه‌ای به خوراک دام افزوده یا در پیش مخلوط‌ها افزوده شود. 

افزودنی‌های زو تکنیکال:

• هر نوع افزودنی که برای بهبود عملکرد دام‌های سالمو یا تاثیر مطلوب بر محیط مورد استفاده قرار می‌گیرد (کوکسیدیوستات‌ها یا هیزتومونستات‌ها)

گروه‌های افزودنی خوراک دام:

 این افزودنی‌ها در جهت کمبودهای مختلف تحت شرایط متنوعی به گله‌های دامی داده می‌شود.

1_افزودنی‌های تکنولوژیک:

هر ماده‌ای که با هدف تکنولوژیک (تاثیر بر کیفیت و بهبود خوراک یا فناوری تولید آن ) به خوراک دام افزوده شود. 

رده افزودنی‌هایت تکنولوژیک شامل گروه‌های کاربردی زیر است:

2_نگهدارانده‌ها :

مواد یا میکرو اورگانیسم‌های مواردی که استفاده از آنها امکان پذیر باشد که از خوراک دام در مقابل فساد ایجاد شده توسط میگرو ارگانیسم‌ها یا متابولیت‌های آنها محافظت می‌کند.

3_آنتی اکسیدان‌ها:

موادی که با محافظت خوراک در برابر فساد اکسیداسیون مدت نگهداری آنها را افزایش می‌دهد. 

4_امولسی فایرها:

موادی که ایجاد یا ماندگاری یک مخلوط همگن متشکل از دو یا چند فاز مخلوط نشدنی را در خوراک دام ممکن می‌سازد. 

5_پایدار کننده‌ها:

موادی که حفظ ویژگی‌های فیزیک و شیمیایی خوراک دام را ممکن می‌سازد. 

6_قوام دهنده‌ها:

موادی که دیسکوزیته (قوام) خوراک دام را افزایش می‌دهند. 

7_مواد ژله کننده:

موادی که از طریق ایجاد ژل به خوراک دام بافت می‌دهد.

8_بایندرها: 

موادی که تمایل ذرات خوراک دام را برای اتصال بهم افزایش می‌دهد. 

9_مواد کنترل کننده آلودگی رادیونوکلئید:

موادی که باعث مهار یا کاهش جذب مواد رادیونوکلئید یا افزیش دفع آنها می‌شود. 

10_مواد ضد کلوخه شدن و روان کننده:

موادی که تمایل ذرات اجزای خوراک دام را برای چسبندگی کاهش می‌یابد. 

11_تنظیم کننده‌های اسیدیته:

موادی که اسید خوراک دام را تنظیم می‌کنند. 

12_افزودنی‌های سیلو :

موادی که شامل آنزیم‌ها یا میکروارگانیسم‌ها هستند و برای بهبود تولید سیلو با خوراک دام مخلود می‌شود . 

13_دناتوره کننده‌ها:

موادی که وقتی در فرآیند تولید خوراک دام فراوری شده مورد استفاده قرار می‌گیرند شناسایی منشاء مواد خاص خوراک دام یا غذا را ممکن می‌سازد. 

14_مواد کاهش دهنده آلودگی خوراک دام به سموم قارچی:

موادی که باعث مهار یا کاهش جذب و یا افزایش دفع یا تغییر مکانیز عمل ذسموم قارچی در بدن می‌گردند.

15_مواد بهبود دهنده شرایط بهداشتی:

مواد یا میکرو ارگانیسم‌هایی که (در مواردی که استفاده از انها امکان پذیر باشد) که با کاهش آلودگی‌های خاص میکروبی، شرایط بهداشتی خوراک دام را بهبود می‌بخشند. 

16_افزودنی‌های حسی:

هر ماده ای که برای بهبود یا تغییر ویژگی‌های حسی (ارگانولپتیک) خوراک دام یا ویژگی‌های ظاهری تولیدات دامی از جمله مواد غذایی با منشاء دامی به خوراک دام افزوده شود.

رنگدانه‌ها :

1. موادی که موجب افزایش یا احیای رنگ در خوراک دام ‌می‌شوند.
2. موادی که پس از خورادن به دام غذاهایی با منشاء دامی رنگ می‌دهند.
3. موادی که روی رنگ ماهی‌ها و پرندگان زینتی اثر مطلوب می‌گذارند. 

ترکیبات طعم دهنده:

• موادی که افزودن آنها به خوراک دام باعث افزایش بو یا خوش خوراکی آن می‌شود. 

افزودنی‌های تغذیه‌ای:

هر ماده‌ای که برای تامین یک هدف تغذیه‌ای ، به خوراک دام  افزوده یا در پیش مخلوط‌ها استفاده می‌شود. 

رده افزودنی‌های مغذی شامل گروه‌های کاربردی زیر است:

1. ویتامین‌ها، پرو ویتامین‌ها و مواد شیمیایی با اثر مشابه
2. عناصر کمیاب و ترکیبات آنها
3. اسیدهای آمینه، املاح و ترکیبات مشابه آنها
4. اوره و مشتقات آن

1_افزودنی‌های زوتکنیکال خوراک دام:

هر نوع افزودنی که برای بهبود عملکرد دام‌های سالم و یا تاثیر مطلوب بر محیط مورد استفاده قرار می‌گیرد. رده ی (افزودنی‌های زو تکنیکال) شامل گروه‌های کاربردی زیر است:

2_افزایش دهنده قابلیت هضم در خوراک دام:

موادی که وقتی به دامها خورانده می‌شود، قابلیت هضم جیره را از طریق عمل بر روی اجزاء اصلی از خوراک دام، افزایش می‌دهند (مانند آنزیم‌ها) تثبیت کنندهفلور دستگاه گوارش:
میکرو ارگانیسم‌ها یا دیگر مواد شیمیای مشخص که در صورت خوراندن به دام‌ها، اثر مثبت روی فلور دستگاه گوارش می‌گذارند.

پیش مخلوط در خوراک دام 

مخلوطی از افزودنی‌های خوراک دام یا مخلوطی از یک یا چند افزودنی  همراه با مواد خوراکی یا آب، بعنوان حامل، که برای خوراندن مستقیم به دام‌ها مناسب نیستند. 

با توجه به لزوم ایجاد تمایز پیش مخلوط‌ها با داروها، کارگروهی نسبت به تعریف عبارات زیر اقدام نمود:

داروی دام پزشکی:

هر ماده یا ترکیبی از مواد که با هدف اصلاح، تنظیم یا بازگرداندن کارکردهای فیزیولوژیبک ، از طریق عمل فارماکلوژیک، ایمولوژیک یا متابولیک، مصرف و موجب تسکین، پیش‌گیری، کنترل یا درمان بیماری شود و یا برای تشخیص طبی بکار رود.

ماده موثر (فعال) دارویی:

یک ماده تک جزئی با کارکرد فارماکولوژیک که در ساخت یک داروی پزشکی بعنوان محصول نهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کنسانتره خوراک دام، طیور و آبزیان:

نوعی خوراک تکمیلی که بر حسب فرمول از برخی مواد مانند اسید‌های آمینه، ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر افزودنی‌های خوراک دام، طیور و آبزیان تشکیل شده و همراه با حامل بمنظور ایجاد توازن در مواد مغذی بصورت رقیق شده یا مخلوط، برای تهیه خوراک کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی در صورتی که بصورت تغذیه آزاد یا بتنهایی استفاده گردد، می‌تواند برای دام، طیور و آبزیان زیان آور باشد.

مکمل ویتامین / معدنی:

برای آشنایی با مکمل‌های ویتامین / معدنی‌نیکان رشد نویان به صحفه محصولات ما مراجعه کنید.

نوعی پیش مخلوط ویتامین / معدنی که حاوی مخلوط یکنواختی از یک یا چند ویتامین / ماده معدنی همراه با یک یا چند ماده حامل و یا رقیق کننده است. محکمل ویتامینه و معدنی با هدف تسهیل یکنواخت ویتامین‌ها / مواد معدنی در حجم‌های بالاتر خوراک و یا آب افزوده می‌شود و نمی‌تواند بصورت مستقیم به دام، طیور و آبزیان خورانده شود. 

مکمل‌های ویتامینی / معدنی رایج در ایران (منجمله مکمل‌های ویتامینی / معدنی 25/. درصد مخصوص طیور، مکمل 1% و یا 2% مخصوص خوراک دام و مکمل‌های مخصوص آبزیان) با فرمولاسیون مختلف بسته به نیاز و سفارش در این گروه قرار می‌گیرد. علاوه بر مواد مذکور، فرمول‌های سفارشی نیز (بر اساس نژاد، سن و غیره...) با درصدهای گوناگون - که جهت مصارف ویژه تهیه می‌گردند در این دسته قرار می‌گیرند.

خوراک درمانی:

هر ترکیبی از خوراک دام با داروی دام پزشکی که بدون هرگونه فرآوری بعدی آماده مصر باشد و به دلیل دارا بودن خاصیت‌های درمانیف پیشگری کننده و یا سایر خواص دارویی به دام خورانده می‌شود. این فرآورده‌ها بعنوان یک محصول دارویی تلقی می‌گردد. 

بنابر نیازهای بومی کشور و کثرت استفاده از برخی واژگان طی سالیان طولانی باز تعریف عبارات زیر به شرح زیر است.

ماده اولیه خوراک دام طیوز و آبزیان:

بطور کلی هر ماده که بعنوان ماده پایه و یا آغاذین برای تولید و فرآوری محصولات نهایی و مواد بینابینی (که بعدا به دیگر محصولات ساخته شده تبدیل می گردد) مورد استفاده قرار می‌گیرد.  این مواد شامل مواد آلی یا معدنی، ساختگی یا طبیعی‌اند که بر اساس مراجع معتبر بصورت تک جزئی، با یا بدون حامل، مجاز به استفاده در تغذیه دام، طیور و آبزیان می‌باشند اما بتنهایی یا بطور مستقیم در دام هدف قابل استفاده نیستند.